Jednym z rodzajów aparatów ortodontycznych są aparaty zdejmowane, zwane również ruchomymi – to nazwa dla dużej grupy aparatów, które pacjent samodzielnie zdejmuje i zakłada. Wśród nich część wykorzystywana jest w fazie czynnego leczenia do uzyskania określonych zmian ortodontycznych bądź ortopedycznych, a część w fazie retencyjnej (utrwalającej), jedynie do podtrzymania uzyskanych rezultatów.
Przygotowanie aparatu zdejmowanego rozpoczyna się na wizycie ortodontycznej od pobrania wycisków, a wykonywany jest on w pracowni technicznej na modelach gipsowych według zaleceń lekarza. Pacjent może zdecydować o kolorze aparatu i wzorze graficznym, którym można go ozdobić, co stanowi urozmaicenie terapii zwłaszcza w przypadku małych pacjentów.
Przy kolejnej wizycie ortodonta instruuje pacjenta co do użytkowania, czasu noszenia, aktywacji i higieny aparatu. Najważniejszym czynnikiem dla skuteczności leczenia jest współpraca w zakresie czasu i częstotliwości użytkowania. Ilość godzin, jaką aparat powinien być noszony, ustalany jest dla każdego pacjenta indywidualnie, w zależności od występującej wady zgryzu i wieku.
Aparaty zdejmowane wykorzystywane są głównie do poszerzenia baz kostnych celem odtworzenia miejsca dla uszeregowania zębów, jak i do zlikwidowania dysproporcji w budowie kości szczęk. Jest to najczęściej pierwsza faza leczenia, dzięki której leczenie aparatami stałymi w drugiej fazie jest często bardzo krótkie.
Aparaty stałe
Aparaty stałe są montowane przez lekarza na zęby pacjenta, których pacjent nie może zdjąć samodzielnie. Pozostając w jamie ustnej przez 24 godziny na dobę, przyczyniają się do dużej efektywności leczenia, ponieważ pracują w sposób ciągły.
Aparaty stałe dzielimy na cienkołukowe i grubołukowe.
Aparaty stałe cienkołukowe są najczęściej stosowane. Składają się z zamków ortodontycznych (zacementowanych na stałe do powierzchni zęba) i łączącego je łuku, będącego elementem czynnym oraz ligatur, czyli kolorowych gumek, stabilizujących łuk do zamków. Pacjent sam dokonuje wyboru odnośnie rodzaju materiału, z którego wykonane są zamki (metalowe w kolorze srebrnym lub złotym, zamki porcelanowe – zwane estetycznymi). Precyzja w trójwymiarowej kontroli pozycji zębów jest ich cechą charakterystyczną i zastrzeżoną dla aparatów cienkołukowych.
Aparaty stałe grubołukowe są stosowane w celu poszerzenia bazy kostnej, przed lub w trakcie leczenia aparatami cienkołukowymi. Zakładane są śródustnie, osadzone na pierścieniach i rozpięte między zębami bocznymi. Zawierają elementy czynne w postaci specjalnej śruby (Hyrax) bądź sprężyny (ekspandery NiTi).
Aparaty retencyjne (retainery) to aparaty stosowane po zakończeniu leczenia w celu długoczasowego podtrzymania i utrwalenia efektów leczenia. Retainery mogą stałe bądź zdejmowane, w zależności od sposobu ich umocowania do zębów.
Stały aparat retencyjny wykonany jest z fragmentu cienkiego drutu bądź włókna szklanego, przyklejonego do powierzchni wewnętrznej górnych i dolnych zębów przednich. Jest niewidoczny z zewnątrz i bardzo wygodny, jak również skuteczny, chroniąc zęby przed powrotem do ustawienia sprzed rozpoczęcia leczenia.
Zdejmowane aparaty retencyjne to najczęściej przezroczyste, mało widoczne nakładki przylegające do powierzchni zębów lub aparaty płytkowe (podobne do zdejmowanych), co ułatwia utrzymanie prawidłowej higieny. Czas ich noszenia w ciągu dnia jest wyznaczany przez ortodontę, natomiast zawsze powinny być one zakładane na noc.