Ławica w Powstaniu Wielkopolskim

Historia Ławicy rozpoczyna się od momentu pierwszej wzmianki o osadzie królewskiej z ok. 1400 roku i poprzez wieki ma status wsi dworskiej należącej do gminy Żabikowo. W skład wsi wchodzą, Ławica – Dwór oraz Ławica – Gmina co przez lata utrzymuje typowy charakter wsi podmiejskiej. Początek XX wieku przeobraża ten charakter, powstanie w 1902 stacji kolejowej na linii kolejowej Poznań – Szczecin o nazwie Poznań – Ławica, a następnie założenie w 1913 na terenie łąk wsi Ławica, lotniska o trawiastym pasie startowym. Lotnisko to powstało w dużej mierze ze składek społeczeństwa poznańskiego, przy współudziale niemieckiej gazety wydawanej w Poznaniu, „Posner Tageblatt”, która rozpoczęła zbiórkę pieniędzy na samolot o nazwie „Posen”. Postanowieniem komitetu inicjatywy zbiórki, nadwyżkę postanowiono przeznaczyć na budowę tegoż lotniska, co można uważać za fakt powstania nam współczesnego Portu Lotniczego „Ławica”. Ówczesnym roku 1913, pomysł ten nie otrzymał aprobaty Wydziału Lotnictwa w Berlinie, które przekonane o potrzebie koncentracji powstających wojsk lotniczych na granicy z Francją, ówczesną potęgą lądową. Mimo początkowych oporów, w lipcu 1913 roku, nastąpiło nieoficjalne otwarcie lotniska, a dopiero 26 sierpnia oficjalnie zaaprobowane przez cesarza Wilhelma II, w obecności którego odbyła się parada wojskowa składająca się z żołnierzy V korpusu Armijnego i lotników nowo powstałego Flieger Ersatz Abteilung Nr 4, czyli 4-ty Lotniczy Oddział Zapasowy. W skład oddziału ogółem wchodziło 200-stu żołnierzy pilotów, mechaników i służby pomocniczej. Lotnisko to, zajmowało obszar 300 hektarów, na którym obok pola wzlotów mieściły się koszary, warsztaty i trzy hale, w których w początkowym okresie znajdowało się 9 samolotów. W latach wojny 1914-1918 r. lotnisko ze względu na specyfikę frontu wschodniego nie pełniło funkcji lotniska operacyjnego. Ta funkcja pozwoliła na zachowanie w pełni sprawności całego sprzętu lotniczego i sprawne ćwiczenie personelu, także narodowości polskiej. Gorący okres ruchów rewolucyjnych i niepodległościowych drugiej połowy roku 1918, powodował powstawanie zakonspirowanych grup żołnierzy narodowości polskiej służących w armii pruskiej, wyczekujących na odpowiedni moment przejęcia władzy na terenach kontrolowanych, przez wojska niemieckie, jakże jeszcze groźne ze swoją potęgą militarną.

Taka grupa działała w strukturach obsługi lotniska, mimo nadzoru oficerów pruskich. W połowie grudnia 1918 roku zwerbowano konspiracyjnie pięciu pilotów i dwóch obserwatorów, zwerbowanych przez przybyłego w październiku sierżanta- pilota Wiktora Pniewskiego, a za sprawą sierżanta-pilota Józefa Mańczaka, który w dalszej działalności zwerbował do Polskiej Organizacji Wojskowej 32 mechaników i kilkudziesięciu innych specjalistów obsługi technicznej lotniska, tworzono struktury bezproblemowego przejęcia lotniska, w momencie rozpoczęcia jakichkolwiek działań niepodległościowych. Zakonspirowane struktury w Radach Żołnierskich uniemożliwiły wywóz sprzętu lotniczego na lotnisko we Frankfurcie nad Odrą, oprócz dwóch wagonów sprzętu łączności, tak ważnego w dalszych walkach Powstania Wielkopolskiego. Wybuch Powstania Wielkopolskiego w godzinach wieczornych w dniu 27 grudnia 1918 roku, nie niepokoi niemieckiej załogi Ławicy, ufnej w siłę V Korpusu Armii w Poznaniu. Kolejność działań grup powstańczych zakładała opanowanie punktów strategicznych w samym Poznaniu, a w dalszej kolejności lotniska Ławica. Sam plan opanowania Ławicy powstał 4 stycznia 1919 roku, w początkowej fazie zakładając bezkrwawe przejęcie terenów i sprzętu lotniczego. Brak ustępstwa ze strony Niemców, zrodził plan zbrojnego przejęcia, który nastąpił o godz. 6 00 rano, 6 stycznia 1919 roku. Sam atak przygotowany był odcięciem niemieckiej załogi od dostaw prądu i zerwaniem jakiejkolwiek łączności z niemieckim dowództwem. Pośpiech w przygotowaniu szturmu podyktowany był, zagrożeniem sygnalizowanym przez Niemców, chcących użyć samolotów do bezpośredniego bombardowania Poznania, czy też wysadzeniem Fortu VII, zawierającego potężne składy bomb i amunicji. Sam szturm, pod osłoną gęstniejącej mgły przebiegał na tyle sprawnie, że opór niemiecki był na tyle słaby nie powodując większych strat. W szturmie brały udział różne grupy powstańcze składających się z mieszkańców Dopiewa, Trzcielina, Konarzewa i okolicznych wiosek, pod wspólnym dowództwem por.

Franciszka Kopy. W szturm włączyły się także 2 kompanie z III Batalionu Straży i Bezpieczeństwa pod dowództwem sierżanta-pilota Wiktora Pineckiego, a także pluton armat pod dowództwem Kazimierza Nieżychowskiego, plutonu strzelców konnych pod dowództwem Kazimierza Ciążyńskiego. Koordynacja działań wszystkich grup, pozorowane ataki od strony miasta, użycie w ograniczonym stopniu artylerii, atak od strony pola wzlotów, czy też aktywowanie zakonspirowanych wewnątrz grupy powstańczej, pozwoliło na szybkie opanowanie stacji lotniczej Ławica, ograniczając działania zbrojne do 30 minut. Skonstruowany plan przez ppor- nawigatora Jana Stempniewicza i sierżantów-pilotów Wiktora Pniewskiego i Józefa Mańczaka, pozwolił na przejęcie sprzętu lotniczego w nie uszkodzonym stanie w ilości 30 samolotów różnych producentów, stwarzając podwaliny pod utworzenie zalążka lotnictwa polskiego. Walka o Ławicę, to dwóch zabitych i kilku lekko rannych po stronie powstańców, a po stronie niemieckiej jeden zabity i kilku rannych żołnierzy. 

Zdobycie Ławicy jako czynnego lotniska ze sprawnym sprzętem bojowym, a także przejęcie tzw. Hali Zeppelina na ówczesnych Winiarach, z ogromną ilością sprzętu, było spektakularnym wyczynem militarnym z dużym wpływem na dalszy rozwój powstania w innych rejonach Wielkopolski. Dzięki wyszkolonemu personelowi narodowości polskiej, samoloty już w barwach polskich wykorzystywane były w działaniach bojowych, a także w lotach propagandowych, czy też co ważne w lotach rozpoznawczych, wspomagając działania lądowe przynoszą sukcesy armii powstańczej. 

Historię Powstania Wielkopolskiego, szturm na Ławicę, przedstawią goście specjalni z Wielkopolskiej Grupy Miłośników Historii „WIARUS”.