Ernst Stewner – niemiecki fotograf Polski

Odnaleziony i przekazany do Instytutu im. Herdera w Marburgu zbiór liczący blisko 2000 negatywów autorstwa Ernsta Stewnera przedstawia widoki polskich miast i krajobrazów, a także portrety ludności wiejskiej różnych krain etnograficznych, stanowiąc unikatowy dokument pod względem artystycznym, ale także historycznym i społecznym. Zachowane negatywy fotografii Stewnera wielokrotnie prezentują miejsca już nieistniejące albo nieodwracalnie zmienione poprzez działania podczas II wojny światowej lub wydarzenia powojenne. Są tym samym bezcennym źródłem wiedzy o ich dawnym wyglądzie i charakterze.

Zbiór negatywów został odkryty wiosną 2010 r. w Berlinie w prywatnym archiwum córki artysty Uty Perrey. Na ich ślad trafił dr Piotr Korduba zbierając materiały do książki o Grunwaldzie – willowej dzielnicy w Poznaniu, w której w okresie międzywojennym i wojennym mieszkał Ernst Stewner z rodziną. Zbiory te zostały wywiezione przez Stewnerów z Poznania zapewne w końcu 1944 r. lub na początku 1945 r. w obawie przed zbliżającą się Armią Radziecką. Od tego czasu znajdowały się w prywatnym archiwum rodzinnym i nigdy nie były udostępniane.

Opracowaniem i przygotowaniem pierwszej obszernej prezentacji dorobku artysty zatytułowanej Ernst Stewner – niemiecki fotograf Polski zajęły się dwie instytucje: Instytut im. Herdera w Marburgu i Centrum Kultury Zamek w Poznaniu. Wystawa obejmuje pokaz blisko 160 zdjęć, zarówno oryginałów, jak i współczesnych odbitek z odnalezionych negatywów. Towarzyszy jej polsko-niemiecki album zawierający fotografie wraz z tekstami polskich i niemieckich badaczy oraz program edukacyjny poświęcony historii fotografii międzywojennej i historii polsko-niemieckich relacji na przestrzeni ostatnich 80 lat.

Kim był Ernst Stewner? Żył w latach 1907-1996, a na polskiej scenie artystycznej debiutował podczas I Ogólnopolskiej wystawy artystycznej fotografii w Krakowie w 1932 roku. W kolejnych latach potwierdził swoją aktywność biorąc udział w wielu imprezach, takich jak: Doroczne salony fotografiki polskiej we Lwowie czy organizowanych w Polsce międzynarodowych salonach fotografii. Wziął też udział w jednej z najważniejszych prezentacji okresu, którą była Pierwsza polska wystawa fotografii ojczystej, zorganizowana w Warszawie na przełomie 1938/39 roku.

Brał udział w poznańskim życiu artystycznym, eksponując prace na kolejnych wystawach zbiorowych organizowanych przez lokalne Towarzystwo Miłośników Fotografii. Obecność Stewnera w polskim środowisku fotograficznym zaznaczyła się również publikacjami zdjęć w czasopismach fotograficznych „Przeglądzie Fotograficznym” czy „Wiadomościach Fotograficznych”. Jakkolwiek krytycy działający w dwudziestoleciu dość rzadko pisali o Stewnerze, zwykle zadowalając się drobnymi wzmiankami o jego pracach, to był on traktowany jako jeden z istotnych filarów ówczesnego środowiska poznańskiego. W recenzjach podkreślano głównie romantyczność prac Stewnera, co wskazuje na przyjęcie przez niego obowiązującego w Polsce modelu twórczości fotograficznej, który nie tylko eksploatował tradycyjne treści, ale również warsztat fotograficzny oparty na budowaniu obrazu odwołującego się w zakresie formy do tradycji malarstwa.

Postać Ernsta Stewnera i jego działalność do 1945 roku jest szczególna również w sensie społecznym i etycznym, wyłamując się z tradycyjnych schematów relacji polsko-niemieckich tamtego czasu. Całkowicie świadomy swego niemieckiego pochodzenia Stewner zdecydował się na życie w międzywojennej Polsce, biorąc aktywny udział w polskim wystawiennictwie fotograficznym tamtego czasu. W momencie wybuchu wojny przejął największe na terenach II Rzeczpospolitej atelier fotograficzne K. Gregera, którego właściciel został wysiedlony z Poznania na tereny Generalnego Gubernatorstwa. Przejęcie to odbyło się zapewne za porozumieniem obu stron. Prowadząc ten zakład w czasie okupacji Stewner zatrudniał w nim wyłącznie Polaków, traktując ich z szacunkiem, odnosząc się w podobny sposób do polskiej klienteli. Koniec wojny zmusił go jednak do opuszczenia Polski i wyjazdu do Niemiec, gdzie mieszkał już do końca życia.

Ernst Stewner uosabiał wiele cech pozwalających na budowanie dobrosąsiedzkich stosunków ponad podziałami narodowymi i ideologicznymi. Jego aktywność zawodowa przypadła jednak na czasy, kiedy pycha narodowosocjalistycznych Niemiec podeptała wszystkie zdobycze europejskiego humanizmu. Pozostawił po sobie spuściznę ilustrującą jego podziw dla miejsc i ludzi, dla małej ojczyzny, która pozostała na zawsze w jego dobrej pamięci. Swą postawą wyrastał i wyprzedzał epokę, w której przyszło mu żyć.

Wystawa „Ernst Stewner – niemiecki fotograf Polski” jest pierwszą tak obszerną prezentacją prac Ernsta Stewnera. Prezentowany jest na niej wybór ok. 160 fotografii, zarówno oryginalnych odbitek, jak i współczesnych zdjęć wykonanych z odnalezionych negatywów. Materiał podzielony został na grupy tematyczne obejmujące Poznań, polskie miasta, Wielkopolskę (Piękny Kraj Warty), fotografie etnograficzne i portrety.

Wystawie towarzyszy także cykl edukacyjny poświęcony dziedzictwu kulturowemu pogranicza, historii fotografii oraz historii polsko-niemieckich relacji na przestrzeni ostatnich 80 lat. Podczas wykładów, dyskusji, oprowadzań kuratorskich, zajęć praktycznych i gry miejskiej poruszone zostaną takie tematy jak: fotografia polska i niemiecka w latach międzywojennych, dorobek Ernsta Stewnera na tle historii fotografii, życie codzienne w międzywojennym Poznaniu, propaganda fotograficzna na okupowanych ziemiach w Polsce, relacje artystyczne Poznania i Niemiec w I połowie XX w. oraz rola niemieckiego szkolnictwa artystycznego i architektonicznego w kształtowaniu się sztuki w Poznaniu i w Wielkopolsce w XIX i na początku XX w. Działania będą adresowane zarówno do młodzieży szkolnej, studentów, jak i dorosłych.

Premierowa odsłona wystawy oraz albumu odbędzie się w Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu w dniach 7.11.-14.12.2014. W latach 2015-2016 wystawa będzie prezentowana w Polsce oraz w Niemczech.
bilety: ulgowy: 6 PLN / normalny: 8 PLN/ grupowy: 5 PLN

Organizator: Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu
Współorganizator: Instytut im. Herdera w Marburgu

Kierownik projektu: dr hab. Piotr Korduba
Kurator wystawy: Wojciech Luchowski